Dieren met longen die lang onder water kunnen blijven, maken gebruik van een speciaal neurologisch mechanisme, de zogenoemde duikreflex, om dit mogelijk te maken. Schildpadden behoren tot de kampioenen op dit gebied en kunnen hun adem tot wel een uur inhouden. In deze neurologische toestand vertragen alle lichaamsfuncties die veel energie verbruiken om de zuurstofconsumptie te minimaliseren. Hun hartslag en stofwisseling nemen af, waardoor ze een uitzonderlijk ontspannen toestand bereiken.
Het activeren van de duikreflex bij mensen
Mensen kunnen ookhetzelfde duikreflex in zich activeren. Je kunt het ook doen en het is een uitstekende manier om jezelf op elk gewenste moment te kalmeren. Het kan dienen als je ‘express ticket’ naar verlichting en ontspanning wanneer je je gespannen voelt of snel wilt inslapen.
Hoewel mensen nooit een uur lang hun adem kunnen inhouden zoals schildpadden, kunnen sommige freedivers dankzij de duikreflex meer dan 10 minuten hun adem inhouden en diepten van meer dan 100 meter bereiken op één adem. In tegenstelling tot de gangbare opvatting trainen ze zichzelf niet om hun ademhalingsdrang geforceerd te onderdrukken. Ze leren steeds dieper te ontspannen, waardoor ze zich zo rustig voelen dat ze geen behoefte meer hebben om te ademen. Wetenschappers geloven dat mensen dit mechanisme hebben geërfd van hun voorouders die ooit in water leefden.

Normaal gesproken, wanneer je onder water bent, beschouwt je onderbewustzijn dit als een plek waar je niet hoort te zijn. Daarom krijg je snel een intense drang om te ademen en word je uit het water gedwongen lang voordat je daadwerkelijk een opmerkelijk zuurstoftekort hebt. Echter, als je begint met het maken van herhaalde duiken met wat rusttijd ertussen, zul je merken dat je steeds langer onder water kunt blijven.
Op een gegeven moment zal een bijzonder ontspannen gevoel je overkomen, en zul je plotseling nog veel langer onder water kunnen blijven dan daarvoor. Dat is het moment waarop je duikreflex activeert. Je onderbewuste brein realiseert zich dat je niet verdrinkt, maar duikt, mogelijk om voedsel te zoeken zoals schildpadden dat doen. Het zal je helpen om langer te duiken door je zenuwstelsel en metabolisme aan te passen, waardoor je lichaam veel minder zuurstof verbruikt. Als deze reflex in werking treedt, worden er neurochemicaliën met een kalmerend effect, zoals serotonine, acetylcholine en GABA, vrijgegeven in verschillende delen van je zenuwstelsel.
De duikreflex kan je stressmechanismen uitschakelen
Omdat stress het zuurstofverbruik in het lichaam verhoogt, schakelt de duikreflex je stressmechanismen uit. Daarom is het geen wonder dat veel freedivers verslaafd raken aan deze sport vanwege het diepe gevoel van verlichting en ontspanning dat het biedt. Wanneer je uit het water komt na een sessie freediven, kom je in een gemoedstoestand waarin je je niet kunt voorstellen waarom je je op andere momenten in het leven zoveel zorgen maakt. Je denkt dat zolang je gezond bent, eten hebt en een slaapplek, je alles hebt wat je nodig hebt om tevreden en gelukkig te zijn, en dat al het andere slechts ‘leuke extra’s’ zijn.

Omdat deze gemoedstoestand zo helend aanvoelt, begon de beroemde freediver en wetenschapper Stig Severinssen mensen te helpen herstellen van psychologische stoornissen zoals PTSS door hen te leren de duikreflex in zichzelf te activeren met ademhalingsoefeningen zonder dat ze in water zijn. Na het lezen van de volgende disclaimer kun je meer te weten komen over hoe zulke oefeningen werken. Begrijp alsjeblieft dat het volgende deel van dit artikel bedoeld is om het mechanisme uit te leggen en geen instructie is voor persoonlijke praktijk.
DISCLAIMER VOORDAT JE EXPERIMENTEERT MET DUIKEN OF HET INHOUDEN VAN JE ADEM
Als dit artikel je inspireert om te leren hoe je je duikreflex kunt activeren door middel van ademhalingsoefeningen of duiken, volg dan eerst een cursus bij een professionele ademhalingscoach of meld je aan voor een AIDA- of PADI freedivingcursus. Voordat iemand het water inspringt en begint met duiken of welke vorm van ademhalingsoefeningen dan ook, waarschuw ik iedereen dat dit gevaarlijk kan zijn zonder voldoende voorbereiding en passende veiligheidsmaatregelen.
De schrijver van dit artikel neemt geen verantwoordelijkheid voor ongevallen als iemand, geïnspireerd door dit essay, duiken of ademhalingsoefeningen probeert zonder professionele training
Als je per ongeluk te lang je adem inhoudt totdat je zuurstofniveau op raakt, kun je het bewustzijn verliezen. Als je het thuis in een badkuip probeert of in het zwembad, kun je gemakkelijk verdrinken in het geval dat je een black-out krijgt. Ook als je het buiten het water probeert, kun je tijdens het inhouden van je adem vallen en jezelf ernstig verwonden. Volg daarom een professionele training van een bekwame instructeur als je wilt leren hoe je dergelijke oefeningen veilig kunt uitvoeren.
De procedure om de duikreflex te activeren voor een diepe ontspanning van lichaam en geest zonder in water te zijn

Mensen kunnen hun duikreflex activeren zonder daadwerkelijk in water te duiken. Hoewel dit minder intens is dan onder water, kan het nog steeds zeer krachtig zijn. Het enige wat nodig is, is het drie tot vier keer achter elkaar inhouden van de adem, waarbij elke keer de duur iets wordt verlengd.
Het is het beste om dit liggend op de rug te doen om een ontspannen houding te behouden en vanwege veiligheidsredenen. Na elke sessie is het belangrijk om twee tot drie minuten te pauzeren voor ontspanning, terwijl normaal wordt geademd.
Hyperventilatie, oftewel meer of dieper ademen dan normaal, is strikt verboden omdat dit kan leiden tot bewustzijnsverlies voordat men enige waarschuwingssignalen van ongemak voelt. Zonder hyperventilatie beginnen mensen een intense drang om te ademen te voelen, minuten voordat hun zuurstofniveaus gevaarlijk laag zouden worden.
Het belangrijkste tijdens de oefening is om te focussen op vreugdevolle ontspanning en niet te streven naar het zo lang mogelijk inhouden van de adem. Als iemand dit zo lang doet dat het onaangenaam wordt, traint diegene zichzelf om stress te ervaren in plaats van meer ontspanning. Het is belangrijk om onmiddellijk te stoppen zodra het inhouden van de adem oncomfortabel begint te voelen en om zoveel mogelijk te genieten en te ontspannen voordat dat punt bereikt wordt. Een beetje glimlachen tijdens het adem inhouden kan de afgifte van endorfines stimuleren en de oefening nog aangenamer maken.
Na elke cyclus van adem inhouden, zullen de meeste mensen in staat zijn om hun adem ongeveer vijftien seconden langer in te houden. Tijdens de derde of vierde cyclus kunnen de handen en benen kouder aanvoelen en enigszins gevoelloos worden, wat aangeeft dat de zoogdierduikreflex wordt geactiveerd en de bloedcirculatie in de ledematen vertraagt. Vanaf dat moment kunnen mensen hun adem nog langer inhouden en voelt het alsof hun lichaam begint in te slapen, terwijl ze zich tegelijkertijd bijzonder kalm en vreugdevol voelen.
Door regelmatig ademhalingsoefeningen te beoefenen, kan de duikreflex worden versterkt. Deze zal eerder starten en de gevoelens van ontspanning en vreugde zullen steeds intenser worden.