Dankzij dit mechanisme, dat ook ‘hedonische adaptatie’ wordt genoemd, moet je, als je dat succesgevoel opnieuw wilt ervaren, ofwel meer van dezelfde activiteiten doen, ofwel nieuwe successen behalen met iets anders. Deze fundamentele onderbewuste programmering dreef ons in het verleden aan om meer te jagen en te verzamelen en voortdurend nieuwe ontdekkingen te doen. Als we meer voorraden hadden en meer ontdekten, vergrootten we steeds onze overlevingskansen.
Dit oude neurologische programma is nog steeds de drijvende kracht achter menselijke vooruitgang. We stellen onze doelen steeds hoger, omdat we minder belonende neurochemische stoffen ontvangen als we blijven steken op het niveau dat we eens bereikten. We hebben een natuurlijke neiging om steeds meer te willen en toch nooit volledig tevreden te zijn.
Sommigen zien dit als een negatieve menselijke eigenschap, maar het is vooral een briljant standaardprogramma van ons zenuwstelsel dat ons in het verleden hielp om succesvoller te overleven. Als je dit mechanisme beter begrijpt en de dwangmatige negatieve uitingen ervan kunt afleren, dan kun je het gebruiken als een ultiem motivatie-instrument voor jezelf.
Waarom kunnen te veel succes en geluk uiteindelijk leiden tot ongelukkig zijn?
Een ander problematisch aspect van onze succesgerelateerde beloningsmechanismen is dat ze een sterke invloed hebben op ons bewuste denken. Het ervaren van te veel geluk leidt tot een hoge afgifte van dopamine in onze hersenen.
Te veel dopamine kan je overdreven goed en zelfverzekerd laten voelen, waardoor je potentiële bedreigingen en uitdagingen onderschat. In de natuur kan het onderschatten van gevaar levensbedreigend zijn, dus ons onderbewuste brein heeft een ingenieus compensatiemechanisme ontwikkeld. Het brengt je terug naar een voorzichtiger denkwijze wanneer je dopamine niveaus ongewoon hoog blijven voor een lange periode.
Als gevolg van ‘te veel geluk’ kunnen sommige dopamine-receptoren in je hersenen minder gevoelig worden of zelfs verdwijnen, zodat je je weer ‘normaal’ voelt. Met minder werkende receptoren, zelfs wanneer er hoge hoeveelheden dopamine vrijkomen, voel je de effecten steeds minder. Andere compensatiemechanismen kunnen ook het volume van de vrijgegeven dopamine sterk verminderen.
Helaas, wanneer een ‘overdosis van geluk’ eindelijk stopt, kun je achterblijven met minder dopamine en minder gevoelige receptoren. Zo kun je terugvallen in een behoorlijk ellendige, gedemotiveerde stemming. Dit verschijnsel wordt ook ‘dopamine-deplation’ genoemd.
Het probleem van het overstijgen van onze natuurlijke beperkingen
In ons oorspronkelijke leven in de natuur was ons succes beperkt. We konden nauwelijks genoeg verzamelen of jagen om onszelf chronisch te overstimuleren. In het moderne leven is succes echter onbegrensd. Als we heel veel geld verdienen, beloont ons onderbewustzijn ons door het vrijlaten van heel veel dopamine in de beloningskanalen van onze hersenen.
Sommige succesvolle zakenmensen kunnen op één dag zoveel geld verdienen dat dit voor hun onderbewuste zoogdierenbrein gelijkstaat aan het vinden van genoeg voedsel voor honderd jaar. Als hun bedrijf exponentieel groeit, kan hun succes dagelijks toenemen. Hun brein kan daardoor stelselmatig grote hoeveelheden dopamine vrijlaten.
Sommige leiders en bedrijfseigenaren zien de prestaties van hun werknemers ook als hun eigen persoonlijke successen, wat kan leiden tot nog meer dopamineafgifte. Als dit te ver gaat, kunnen compensatiemechanismen in hun brein geactiveerd worden om het dopaminesysteem in balans te brengen. Door een afname van dopamine en minder gevoelige receptoren hebben ze nog meer succes nodig om de ontstaande negatieve gevoelens te compenseren.
Het rocksterrensyndroom
Het zogenoemde rocksterrensyndroom werkt volgens hetzelfde mechanisme. Dit kan optreden wanneer iemand extreem succesvol wordt en een belangrijk persoon is. Omdat ze voortdurend omringd zijn door duizenden fans die hen bewonderen en liefhebben, kunnen ze naast hoge niveaus van dopamine ook verhoogde niveaus van oxytocine ervaren, vaak aangeduid als het ‘liefdes- en bindingshormoon’. Tijdens euforische liveoptredens, waarbij muziek en dans intense zintuiglijke ervaringen teweegbrengen, kunnen hun beloningsroutes ook volledig overspoeld raken met hoge niveaus van endorfines.
De abnormaal hoge niveaus van al deze neurochemicaliën kunnen leiden tot zeer gestresste of diep depressieve toestanden na de euforische tijden, wanneer hun zenuwstelsel begint te compenseren voor de overstimulatie.
Te veel geluk en vreugde in welke vorm dan ook kunnen het dopaminesysteem van je hersenen overstimuleren
Alles wat een zeer hoog niveau van opwinding, vreugde of plezier veroorzaakt, kan het beloningssysteem van je hersenen overstimuleren. Zelfs als je geen rockster bent, maar wel deelneemt aan meerdaagse festivals of dansfeesten, kun je aan het einde een sombere stemming ervaren.
Aan de andere kant van het podium staan is duidelijk minder intens dan de superster zijn, en je treedt niet het hele jaar door non-stop op. Daarom is het onwaarschijnlijk dat je chronisch gestrest of depressief wordt. Je hebt echter mogelijk een paar dagen nodig om te herstellen na meerdere dagen achter elkaar overmatig opgewonden te zijn geweest.
De reden waarom ‘dopamine-uitputting’ kan leiden van stress en depressie naar drugsverslaving
Helaas beginnen veel mensen alcohol en drugs te gebruiken om zich beter te voelen omdat ze niet begrijpen wat er gebeurt in hun brein wanneer ze de beloningsmechanismen van hun hersenen overstimuleren.
Alcohol is een stof die de afgifte van dopamine in de hersenen activeert, terwijl het ook ontspanning bevordert. Hierdoor biedt het verlichting van stress en depressieve gemoedstoestanden. Het grote probleem is echter dat alcohol mensen meer ontspannen maakt dan normaal, wat hetzelfde compensatiemechanisme kan activeren dat ook door te veel succes en opwinding wordt getriggerd. Dit kan een vicieuze cirkel creëren, waarbij mensen het compensatiemechanisme van hun zenuwstelsel bestrijden met een stof die het compensatiemechanisme zelf activeert.
Hoe je de negatieve effecten van succes kunt voorkomen
Je kunt zien dat niet alle zeer succesvolle mensen in depressie en drugsverslaving belanden. Maar als je hen vraagt, geven de meesten toe dat ze te maken hebben gehad met sterk wisselende stemmingen en productiviteit.
Het geheim van zeer succesvolle en mentaal gezonde mensen is dat, wanneer ze intelligent en bewust genoeg zijn, ze leren om zichzelf en hun succes niet te serieus te nemen. Dit bewustzijn kan hun onderbewuste reacties op hun eigen succes tot normale niveaus terugbrengen.
Het goede nieuws is dat wanneer neurologische reacties normaliseren, compensatiemechanismen omgekeerd kunnen worden. Zelfs de neurochemische receptoren in onze hersenen, die verwijderd worden als reactie op overstimulatie, kunnen teruggroeien. Ons zenuwstelsel is door evolutie ingenieus ontworpen om zichzelf te kunnen herstellen.
Een duurzamere manier om gelukkig te zijn zonder negatieve bijwerkingen
Naast het leren om de overmatige afgifte van dopamine in je hersenen bewust te beheersen, kun je ook activiteiten ondernemen die een ander neurochemisch stof in je hersenen vrijmaken, die je op een heel andere manier gelukkig kan maken.
Christian Lüscher, professor aan de Universiteit van Genève, heeft bewijs gevonden dat suggereert dat serotonine werkt als een rem op de opwinding die door dopamine wordt veroorzaakt. Serotonine is een neurochemische stof die de opwinding veroorzaakt door dopamine kan omzetten in tevredenheid en vreugde, wat een veel duurzamere vorm van geluk is. Het wordt door je hersenen vrijgegeven tijdens activiteiten die vreugde en tevredenheid bieden zonder dat je ergens succes in hoeft te behalen.
De reden waarom serotonine bijdraagt aan een duurzamere vorm van geluk is dat het moeilijker is om er een overdosis van te krijgen wanneer het natuurlijk geïnduceerd wordt. Hoewel je vaak ziet hoe te veel succes een tol eist van iemands mentale welzijn, vind je zelden iemand die uitgeput raakt of depressief wordt door te veel tevredenheid.