Intelligentie en geluk hebben een vreemde, schijnbaar omgekeerde relatie. Dieren, net als mensen, zijn niet constant gelukkig. Ze zijn voortdurend op zoek naar kansen om in hun overlevingsbehoeften te voorzien. Als ze daarin slagen, worden ze beloond met aangename gevoelens door hun brein, maar als ze falen, kunnen ze snel gestrest raken, net zoals mensen. Wanneer potentiële bedreigingen verschijnen, worden ze ook gestrest. In tegenstelling tot mensen leven zij echter in het huidige moment. Als ze niet in een ongemakkelijke situatie verkeren en geen dreigingen om zich heen zien, verdwijnt hun stress snel.
Het onvermogen om ver voorbij het huidige moment te denken is de reden waarom we niet veel chronisch gestreste of depressieve dieren zien. Als ze in een uitdagende omgeving leven waarin ze dagelijks voor hun overleving moeten vechten, kunnen ze zelfs een emotioneler leven leiden dan mensen. Echter, tussen twee stressvolle gebeurtenissen in, ervaren ze geen aanvullende stress die getriggerd wordt door zaken die voortkomen uit hun eigen gedachten.
Het ontstaan van een intelligentie die de begrenzingen van het heden overstijgt
Mensen hebben een nieuw, bewust, logisch en uiterst intelligent hersengebied ontwikkeld. Dit gebied analyseert voortdurend onze omgeving, vergelijkt onze huidige situatie met onze herinneringen, en creëert op basis daarvan simulaties van verschillende toekomstscenario’s. Dit heeft ons een bijzonder evolutionair voordeel gebracht. We kunnen voorspellen welke combinaties van acties in de toekomst succes zullen opleveren en welke waarschijnlijk zullen falen zonder alles daadwerkelijk uit te hoeven proberen.
Dit voordeel komt echter met een behoorlijke prijs. Ons onderbewustzijn reageert niet alleen op de huidige gebeurtenissen, maar ook op alles wat we denken over de toekomst of het verleden. Bovendien maakt ons zelfbewustzijn het mogelijk om ook over onszelf na te denken en voortdurend zelfbeoordelingen te maken.
Dagdromen over een mooie toekomst kan ons belonen met een goede stemming, maar als dat leidt tot verlangens naar onbereikbare dingen, of naar een persoon die we niet zijn, kan dit onze stressreacties dagelijks activeren. Ons bewuste, logische brein kan eindeloos veel redenen vinden om zich zorgen te maken over de toekomst, spijt te hebben van het verleden of ontevreden te zijn over onszelf. Deze zelfgecreëerde stressfactoren zijn de belangrijkste oorzaken van de chronische stress die we vaak omschrijven als de worstelingen van het menselijk bestaan.
Gevangen in een constante staat van ‘tijdreizen’
In ons moderne dagelijkse werk zijn we nauwelijks in het heden. We analyseren continu het verleden en proberen te voorspellen welke acties ons kunnen helpen de gewenste resultaten te bereiken. Als we slagen, beginnen we meteen weer met analyseren.
We worden ook overspoeld met informatie uit de buitenwereld via onze apparaten. Door onze empathische vaardigheden reageren we op alles wat er met anderen gebeurt alsof het ons zelf overkomt. We maken ons mogelijk ook zorgen over hoe verre gebeurtenissen in de wereld ons eigen leven kunnen beïnvloeden.
Lijden door onze herinneringen en ons voorstellingsvermogen
Onze aandacht is vrijwel nooit in het heden. Als je kijkt naar Oosterse filosofieën, zie je dat zij dit al duizenden jaren geleden goed begrepen. Het leven was destijds veel eenvoudiger, maar de menselijke geest leed al onder de nadelen van zijn eigen intelligentie.
Boeddhistische en yogische leringen beschrijven op verschillende manieren dat we nauwelijks in het heden leven. Ze stellen dat de belangrijkste oorzaak van menselijk lijden is dat we spijt hebben van het verleden en ons zorgen maken over de toekomst. Ze adviseren ons onze aandacht naar het heden te richten. We moeten stoppen met verlangen naar dingen die we niet hebben en ophouden met verlangen naar iemand te zijn die we niet zijn. Natuurlijk is dit niet eenvoudig voor iedereen.
Gelukkig, door het volgen van het ‘wetenschappelijke pad van verlichting’, is er een andere manier om onze innerlijke conflicten op te lossen. Dit houdt in dat we de werking van onze onderbewuste mechanismen beter begrijpen en daardoor veel meer controle over hen ontwikkelen.
Waardeer de goede intenties van je onderbewuste brein, zelfs wanneer het je slechte gevoelens geeft
Stressmechanismen dienen altijd hetzelfde doel. Je onderbewuste zoogdierenbrein geeft je een onaangenaam, gespannen gevoel van urgentie om direct iets te doen om een gevaar te vermijden, een probleem op te lossen of een manier te vinden om te krijgen waar je naar verlangt. Hoewel stress heel onaangenaam kan aanvoelen, is de intentie van je onderbewuste altijd goed. Op deze manier probeert je brein je te helpen door je te dwingen tot een actie die naar een positieve oplossing leidt.
Als je vanaf nu elke keer dat je stress ervaart op deze manier over je stress nadenkt, zul je beseffen dat er in werkelijkheid geen goede of slechte emoties bestaan. Er bestaan alleen emoties die je een goed of slecht gevoel geven. Wanneer je met zulke gedachten jezelf intellectueel begint los te koppelen van emoties die slecht aanvoelen, heb je de eerste en belangrijkste stap gezet op het ‘wetenschappelijke pad van verlichting’.
Stress was vroeger een uitstekende universele oplossing voor vrijwel al onze problemen
Dieren komen zelden voor heel complexe problemen te staan. Daarom was stress in ons zoogdierverleden een uitstekende universele oplossing. Als we onze problemen niet konden oplossen door directe, gedwongen actie, zorgde stress ervoor dat we uiteindelijk opgaven en wegliepen. We verlangden alleen naar dingen die direct voor onze ogen waren, en als we die niet konden verkrijgen, hielp stress ons om los te laten. Zodra we wegliepen of opgaven, verdwenen onze negatieve gevoelens volledig.
Het menselijke onderbewuste brein heeft geen betere standaardoplossingen dan stressreacties om de uitdagingen van het moderne leven te proberen te bestrijden
Helaas kunnen de meeste dingen die tegenwoordig onze stressreacties triggeren niet worden opgelost door gedwongen handelingen of simpelweg weglopen. Hierdoor kunnen deze reacties hun doelen niet bereiken. Omdat ons zoogdierenbrein in zijn standaardprogramma simpelweg geen betere oplossing heeft, kunnen we langdurig onder stress blijven zonder dat er een uitweg in zicht is
Als gevolg hiervan worden neurochemische stoffen die stressmechanismen aansturen bijna dagelijks in te grote hoeveelheden vrijgegeven in onze hersenen en ons lichaam. Tegelijkertijd neemt de activiteit van neurochemicaliën die ons in een positieve stemming zouden moeten houden af. Dit kan aanvankelijk leiden tot onaangename, gespannen gevoelens, verminderde concentratie en lagere productiviteit. Echter, op de lange termijn kunnen er ook ernstigere gevolgen optreden, zoals chronische depressie en burn-out.
Het goede nieuws is dat je de standaardprogrammering van je onderbewuste brein kunt veranderen, zodat het niet meer met stress gaat reageren wanneer dat niet helpt
Het is duidelijk dat proberen te stoppen met denken aan het verleden en de toekomst geen langetermijnoplossing is voor onze problemen. Er is ook niets fundamenteel mis met verlangen naar dingen die we nog niet kunnen hebben, of met het streven om iemand te worden die we nog niet zijn. Het echte probleem ligt in de achterhaalde programmering van ons zoogdierenbrein, dat met stress blijft reageren, ook wanneer dit geen oplossing biedt voor onze situatie. Daarom moet deze programmering worden aangepast aan onze moderne manier van leven, anders zal er nooit een einde komen aan het menselijke lijden.
Om je stressreacties effectief te veranderen, moet je eerst goed begrijpen hoe neuroplasticiteit werkt
Omdat wij onze stressreacties normaal gesproken niet vrijwillig kunnen uitschakelen, geloven veel mensen dat het vrijwel onmogelijk is om dit te doen. Inderdaad, we kunnen ze niet zomaar uitschakelen, omdat ze letterlijk zijn ingeweven in de zenuwpaden van ons onderbewuste brein. Maar gelukkig zijn de hersenverbindingen niet permanent vastbedraad. Door onze gedachten herhaaldelijk naar andere hersenpaden te sturen, kunnen we de bedrading van ons brein geleidelijk aanpassen.
Door herhaaldelijk te heroverwegen hoe je onderbewuste brein zou moeten reageren op een bepaald type stressprikkel, kun je de ongewenste reacties op die prikkel geleidelijk afleren. Tijdens dit proces creëert je brein nieuwe verbindingen. De oude zenuwpaden, die eerder tot stress leidden, worden omgeleid naar hersendelen die neutrale of zelfs positieve gemoedstoestanden opwekken. Als je in het verleden ergens bang voor was en later langzaam hebt geleerd die angst te overwinnen, heb je dit proces intuïtief al doorlopen. Dit fenomeen staat bekend als neuroplasticiteit. Je kunt dit proces ook bewust in gang zetten tegen allerlei stressreacties die je tegenwerken.
Door neuro-reflectief denken te oefenen, kun je je onderbewuste brein afleren om je onder stress te houden wanneer die stress zijn doel niet kan bereiken
De volgende keer dat je je bijvoorbeeld zorgen maakt over de toekomst, kun je jezelf eraan herinneren dat de opkomende negatieve gevoelens alleen ontstaan omdat je onderbewuste het ingebeelde gevaar in de toekomst niet kan onderscheiden van een werkelijk gevaar in het heden.
Je kunt een mentale conversatie beginnen met je onderbewuste brein. Begin met het bedanken voor de goede bedoelingen achter je stressvolle, zorgelijke of sombere gevoelens, maar maak ook duidelijk dat deze reacties in jouw situatie niet helpen. Stel vervolgens voor dat het je juist een gemotiveerd, energiek, positief en creatief gevoel zou moeten geven. Deze gemoedstoestand zou je het meest helpen om zo goed mogelijk te overleven en je uitdagingen in elke situatie aan te pakken.
Waarschijnlijk zul je met deze manier van denken je onderbewuste brein niet meteen overtuigen om je onmiddellijk zo positief te laten voelen. Het is echter wel waarschijnlijk dat je niet meer volledig wordt opgeslokt door je lastige emoties. De echte verandering zal beginnen wanneer je jezelf herhaaldelijk in de rol van bewuste waarnemer van dergelijke mentale toestanden plaatst, in plaats van slechts het slachtoffer ervan te zijn. Je negatieve gevoelens zullen beginnen af te nemen en geleidelijk oplossen.
Wanneer je deze manier van neuro-reflectief denken beoefent, kun je je onderbewuste brein effectief herprogrammeren om af te leren met stress te reageren wanneer dat niet helpt. Tegelijkertijd ontwikkel je een hoger bewustzijn dat boven je mentale toestanden staat. Je programmeert letterlijk een deel van je hersencellen om onafhankelijke waarnemers van je mentale processen te worden.
Hoe vaker je deze oefening herhaalt, hoe beter het zal werken. Mentaal veerkrachtige mensen, die zeggen: ‘Ik stress niet, want het helpt toch niet,’ hebben dit bewustzijn intuïtief ontwikkeld. Zodra je begrijpt dat de meeste van je stress simpelweg het resultaat is van verouderde neurologische programmering die botst met je intellect, wordt het makkelijker om hetzelfde te doen.
Hoe beter je de aard van je stressmechanismen begrijpt, hoe gemakkelijker je je onderbewuste brein kunt herprogrammeren om op betere manieren te reageren
Als je dieper onderzoekt, zul je ontdekken dat bijna alle problematische gedragspatronen van mensen ontstaan wanneer hun standaard onderbewuste programmering niet goed reageert op hun uitdagingen en innerlijke dilemma’s. Gelukkig kunnen wij, door meer te leren over hoe onze neurologische mechanismen precies werken, de vaardigheden ontwikkelen om onze onderbewuste reacties doelgericht te herprogrammeren. Zo kunnen we onszelf veel gelukkiger en succesvoller maken in het moderne leven.